رصد خبر | محمدرضا نادری گیسور – نخستین سفر ابراهیم رییسی به آمریکای لاتین در هفته جاری همانطور که انتظار می‌رفت، بازتاب گسترده‌ای در داخل و خارج از کشور داشت و بسیاری از کشورها، مسئولان ، کارشناسان و منتقدان داخلی و خارجی در باره آن اظهارنظر کردند.
در حالی که موافقان این سفر از آن به عنوان سفری راهبردی با دستاوردهای مهم در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی یاد می کنند، منتقدان داخلی و مخالفان خارجی می‌کوشند این سفر را یک اقدام شعاری و تبلیغاتی تفسیر کنند که در عمل، جز تحمیل هزینه‌های اقتصادی بر کشور و تیره‌ترکردن روابط ایران با کشورهای غربی به ویژه آمریکا ثمره دیگری نخواهد داشت.
هر یک از این دو گروه نیز برای این برداشت‌های خود، دلایل و استناداتی می‌آورند اما واقعیت آن است که اگر منصفانه به سفر رییس جمهوری اسلامی ایران به سه کشور آمریکای لاتین بنگریم، درخواهیم یافت این سفر در ابعاد مختلف مهم بوده و در صورت وجود برنامه و عزم و اراده برای اجرا و تداوم آن می تواند در حوزه‌های مختلف داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی برای ایران دستاوردها و منافع خوبی داشته باشد.
کافی است در این زمینه به بازتاب سفر در رسانه های داخلی و خارجی نگاه کنیم و به آنچه کارشناسان در باره این سفر گفته‌اند، تامل و تعمق کنیم.
منطقه‌ای با غلبه دولت‌های چپگرا
آمریکای لاتین منطقه‌ای بزرگ با قدرت‌های نوظهور در عرصه سیاست بین الملل نظیر برزیل، مکزیک، ونزوئلا، شیلی و آرژانتین است و با برخورداری از نزدیک به ۷۰۰ میلیون نفر جمعیت در قالب ۲۰ کشور مستقل و اغلب دارای دولت‌های چپگرا و ضدامپریالیست -که از آرژانتین و شیلی در جنوب آمریکای لاتین تا کوبا و نیکاراگوئه در امریکای مرکزی و مکزیک در امریکای شمالی را در برمی‌گیرد-، نقشی هر بار موثرتر در معادلات جهانی ایفا می‌کند.
اهمیت این منطقه تا آنجا است که در وزارت امور خارجه آمریکا، یکی از معاونان وزیر بطور مشخص مسئول امور نیمکره (یعنی آمریکای لاتین) به شمار می‌رود و به صورت مستمر و لحظه‌ای، تحولات این منطقه را تحت نظر دارد.
از یاد نبریم که ایالات متحده آمریکا با مکزیک به عنوان پرجمعیت ترین کشور اسپانیایی زبان آمریکای لاتین هم مرز است، بیش از ۶۰ میلیون نفر از جمعیت ۳۳۰ میلیون نفری امریکا را اسپانیایی زبان‌ها تشکیل می‌دهند و سالانه یک میلیون نفر به شمار آنها افزوده می شود و از همه مهمتر، مریکای لاتین دارای تاریخی مشحون از دخالت های آمریکا در امور سیاسی خویش است، به گونه‌ای که بسیاری از کودتاهای این منطقه با حمایت و پشتیبانی واشنگتن صورت گرفته و آمریکا پس از خروج قدرت‌های استعمارگر اروپایی به ویژه اسپانیا و پرتغال در قرن نوزدهم تلاش کرده است جای آنان را بگیرد و از آمریکای لاتین به عنوان حیاط خلوت خود استفاده کند.
اگر به سراغ مردم هر یک از کشورهای این منطقه بروید، حتما خاطراتی تلخ از حضور و دخالت های آمریکا دارند و از همین رو است که با گذشت زمان، دولت‌های چپگرا و ضد امپریالیستی در این منطقه قوت و قدرت بیشتری گرفته‌اند. حتی کار به جایی رسیده که آمریکا هرگز نتوانسته است با وجود همه فشارها، تحریم‌ها و دخالت ها، مردم کوبا را از حمایت از دولت انقلابی خود که در سال ۱۹۵۹ میلادی به رهبری فیدل کاسترو به قدرت رسید، منصرف سازد و این جزیره کوچک ۱۱ میلیون نفری که فقط ۱۴۴ کیلومتر از خاک امریکا فاصله دارد، حتی پس از مرگ فیدل و با وجود تحریم ها و مشکلات اقتصادی بسیار همچنان حامی انقلاب خویش است و روحیه ضد امپریالیستی اش را حفظ کرده است.
فرحام برجام و نگاه روحانى به آمریکاى لاتین
سفر ابراهیم رییسی که نخستین سفر یک رییس جمهوری اسلامی ایران پس از هفت سال به آمریکای لاتین به شمار می‌رود، به معنای بازگشت توجه ایران به این منطقه پس از وقفه‌ای طولانی است که در دولت حسن روحانی و در چارچوب تلاش‌های دولت های یازدهم و دوازدهم برای امضا و احیای توافق جامع هسته‌ای (برجام) با غرب رخ داد و البته، نتیجه‌ای هم برای ایران در برنداشت.
همین فرجام برجام بود که روحانی را در سال‌های آخر دولت دوازدهم به این نتیجه رساند که باید به سوی دوستان قدیم خود در آمریکای لاتین بازگردد و در همین راستا، در بدترین شرایط تحریمی ونزوئلا از سوی آمریکا که با تعطیلی این کشور آمریکای جنوبی به دلیل کمبود سوخت روبرو شده بود، ایران به رغم فشارها و تهدیدهای واشنگتن، چندین نفتکش حامل بنزین و گازوئیل را به ونزوئلا فرستاد .
احیاى مناسبات دولت خاتمى و احمدى‌نژاد
سفر اخیر رییسی به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوا و کوبا که در راس یک هیات بلندپایه سیاسی، اقتصادی، بازرگانی و علمی صورت گرفت، در واقع، احیای دوباره مناسباتی است که از دوران سیدمحمد خاتمی در اواخر دهه ۹۰ میلادی با آمریکای لاتین آغاز شده، در دوران محمود احمدی نژاد به اوج رسیده و در برهه ای از دوران دولت حسن روحانی با افول روبرو شده بود.
اکنون سیدابراهیم رییسی گفته است که دولت او قصد دارد با نگاهی راهبردی، روابط ایران را با کشورهای آمریکای لاتین گسترش دهد زیرا به نقش این منطقه در جهان چندقطبی و تحولات جدید بین‌المللی به خوبی آگاه است و اعتقاد دارد با تعاملات منطقی با همه کشورهای جهان باید از منافع ملی ایران پاسداری کرد و مواضع و جایگاه آن را در عرصه بین‌المللی تقویت ساخت.
استقبال چشمگیر و گسترده‌ای که از رییس جمهوری اسلامی ایران در جریان سفر به کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا صورت گرفت، موید این امر است که دولت‌ها و مردم این کشورها نیز به جایگاه و اهمیت روابط با جمهوری اسلامی ایران واقفند و آماده احیای روابط با ایران هستند.
ایران از سال گذشته دارای یک سند همکاری های راهبردی ۲۰ ساله با ونزوئلا است که حوزه های مختلفی نظیر انرژی، پتروشیمی، مواد غذایی، صنایع، گردشگری، همکاری های دفاعی و نظامی، خودروسازی، سدسازی، ساختمان سازی، شرکت های دانش بنیان و دیگر عرصه ها را در بر می گیرد. این سند و اسناد تازه ای که در سفر اخیر رییسی به کاراکاس امضا شد، اکنون راه را برای توسعه هر چه بیشتر مناسبات اقتصادی ایران از جمله بخش خصوصی و دولتی با آن کشور باز می‌کند و با توجه به نقش و جایگاه ونزوئلا در میان کشورهای چپگرای منطقه و عضویت آن در اتحادیه های بزرگ امریکای جنوبی و آمریکای لاتین، راه توسعه روابط تهران با دیگر کشورهای منطقه به سرعت هموار می سازد.
رییسی که برای نخستین بار در مقام رییس جمهوری ایران پس از پیروزی در انتخابات ۱۴۰۰ در راس یک هیات سیاسی، اقتصادی و علمی متشکل از مسئولان بلندپایه بخش دولتی و صاحبان شرکتهای خصوصی به سه کشور آمریکای لاتین سفر کرد، از نظر بسیاری از ناظران و رسانه ها، اراده جدی دولت خود را برای پیشبرد سیاست گسترش روابط با کشورهای دوست و مستقل به ویژه تعمیق روابط با بخشی از دنیا نشان داد که تلاش می‌کنند خود را از سیطره ایالات متحده برهانند.
در عرصه سیاسی، محور اصلی دیدارهای رییسی در هر سه کشور تقویت روابط با دولت‌هایی بود که در مسائل اساسی نظیر حمایت از فلسطین، سوریه، یمن و عراق و یا برنامه هسته‌ای از مواضع جمهوری اسلامی ایران در صحنه‌های بین‌المللی حمایت می‌کنند و بارها مخالفت خود را با استفاده از حربه تحریم به نمایش گذاشته‌اند.
پاسخ مردم ونزوئلا به حمایت شجاعانه ایران
استقبال گسترده و بی‌نظیر دولت و مردم ونزوئلا از رییس جمهوری اسلامی ایران در جریان این سفر در واقع، پاسخی به اقدام شجاعانه ایران در همبستگی با مردم ونزوئلا از طریق اعزام پنج نفتکش بزرگ حامل بنزین و دیگر فراورده های نفتی به این کشور در سال ۱۳۹۹ پس از اعمال تحریم های گسترده واشنگتن علیه ونزوئلا و کمبود شدید سوخت در این کشور نفتخیز امریکای جنوبی بود.
رسانه های مختلف منطقه امریکای لاتین از جمله شبکه ماهواره ای تله سور در گزارشی در این زمینه نوشته‌اند: در ۲۴ می ۲۰۲۰ و در یک اقدام تاریخی و چالش با مشکلات عدیده از جمله تهدیدهای ایالات متحده، «فورتون» به عنوان نخستین نفتکش از مجموع پنج نفتکش حامل فرآورده های سوختی ایران وارد آب های ونزوئلا شد و نقطه عطفی را در صحنه مناسبات بین المللی رقم زد. در واقع، ایران به عنوان یک کشور دوست که در لحظات دشوار به کمک دوستان خویش می شتابد، همانطور که پیش از این در مورد لبنان، عراق، یمن و فلسطین انجام داده بود، این بار به کمک ونزوئلا شتافت و محبوبیت خویش را در میان ملت های آمریکای لاتین چند برابر کرد.
محبوبیتی که تله سور به آن اشاره کرده است را می‌توان در رفتار ملت های آمریکای لاتین به ایران به روشنی مشاهده کرد. تقریبا هر ایرانی که به کشورهای این منطقه سفر می‌کند، خاطراتی شیرین از رفتار دوستانه و برادرانه ملت‌های این منطقه دارد و حس دوستی و احساس برادری آنها را نسبت به مردم ایران و احترام فوق‌العاده‌شان را به انقلاب اسلامی مشاهده می‌کند. این احساس نزدیکی به ایران از نخستین سال‌های پیروزی انقلاب اسلامی در این منطقه ایجاد شده و با گذشت زمان و مقاومت ایران در برابر توطئه‌های آمریکا بیشتر هم شده است. دولت‌های این منطقه نیز که با گذشت زمان، هر چه بیشتر مردمی و ضد‌آمریکایی‌تر می‌شوند، بارها در مجامع مختلف بین‌المللی حمایت خود را از مواضع جمهوری اسلامی ایران از جمله در پیشبرد برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز آن نشان داده‌اند.
سودآوری همکاری اقتصادی ایران و آمریکای لاتین
اما، ابعاد سیاسی و بین المللی تنها بخشی از دستاوردهای سفر اخیر رییسی به سه کشور آمریکای لاتین بود. نشست های متعدد اقتصادی، اسناد امضاشده در حوزه همکاری‌های دوجانبه و چندجانبه در عرصه‌های مختلف و حضور هیاتی بزرگ از شرکتهای فعال بخش خصوصی در جریان این سفر که مذاکرات و توافقات سودمندی با هر یک از کشورهای یادشده داشتند، به روشنی حکایت از موفق بودن این سفر در عرصه همکاری‌های اقتصادی و تجاری نیز دارد.
رییسی اعلام کرده است که ایران قصد دارد در کوتاه سطح مبادلات خود با ونزوئلا را به ۱۰ میلیارد و در میان مدت به سالانه ۲۰ میلیارد دلار برساند و از طریق ونزوئلا به عنوان دروازه ورود به آمریکای لاتین، مبادلات اقتصادی و تجاری گسترده ای با کشورهای این منطقه داشته باشد. توافق بر سر احیای فعالیت شرکتهای ایرانی و یا افزایش تولیدات آنها نظیر خودروسازی، تراکتورسازی، آرد و لبنیات، سدسازی، نیروگاه‌های برق، ساخت و ساز، مواد غذایی و دیگر حوزه ها در ونزوئلا که برخی از آنها سالها است در آنجا فعالیت می کنند و یا آنکه فعالیت آنها در چند سال اخیر تحت تاثیر بحران اقتصادی ونزوئلا و تحریم های آمریکا علیه این کشور متوقف شده بود، از ثمرات روشن این سفر در ونزوئلا بود.
در نیکاراگوئه نیز دو کشور توافقاتی را در حوزه‌های قضایی، همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی و تجهیزات و ملزومات پزشکی امضا کردند و کوبا هم شاهد امضای اسناد همکاری میان دو کشور در حوزه‌های قضایی، همکاری‌های جامع سیاسی، مناسبات گمرکی و مشارکت در حوزه فناوری اطلاعات بود، به گونه ای که در مجموع، ۳۵ سند همکاری میان ایران و سه کشور آمریکای لاتین در جریان این سفر پنج روزه امضا شد.
لازمه اجرای چنین توافقاتی و گسترش روابط اقتصادی میان ایران و آمریکای لاتین البته، اراده و عزم دولت ها در تحقق بخشیدن به این توافقات، طراحی سازوکاری برای حمایت از شرکت های بخش خصوصی و یافتن راهی برای تامین منابع مالی پروژه‌های تاییدشده است.
اگر این لوازم تحقق یابد، می‌توان در آینده نزدیک شاهد گسترش هر چه بیشتر روابط میان ایران و کشورهای آمریکای لاتین بود و این ذهنیت که بعد مسافت جغرافیایی میان تهران و کشورهای یادشده، مانعی دائمی برای توسعه مناسبات آنها است را باطل ساخت؛ همانطور که چین و کشورهای اروپایی نادرستی چنین ذهنیتی را اثبات کرده اند و از سوی دیگر، بازار کالاهای اساسی ایران از دیرباز شاهد وجود محصولاتی نظیر گوشت، برنج، ذرت، سویا، شکر و … از آمریکای لاتین بوده است.
ایران و کشورهای آمریکای لاتین اکنون یکدیگر را به عنوان مکمل اقتصادهای خویش می‌نگرند و تلاش می کنند در سایه همگرایی دولت های آنها در عرصه های سیاسی و بین‌المللی، مناسبات اقتصادی دو و چندجانبه آنها هر چه بیشتر گسترش یابد؛ موضوعی که کارشناسان واقع بین دو طرف، آنها را قابل تحقق و دستیابی می دانند، به شرطی که بتوان از تجربه‌های گذشته در این زمینه درس گرفت و کاستی ها را برطرف ساخت.
محمدرضا نادری – کارشناس آمریکای لاتین
