زلمای خلیل‌زاد، دیپلمات آمریکایی-افغان‌تبار و سفیر پیشین ایالات متحده در عراق و افغانستان، از حدود یک ماه پیش در عراق حضور دارد.
رصدخبر | جهان ؛ زلمای خلیل‌زاد، دیپلمات آمریکایی-افغان‌تبار و سفیر پیشین ایالات متحده در عراق و افغانستان، از حدود یک ماه پیش در عراق حضور دارد. این اقامت طولانی، در حالی که آمریکا سفیر رسمی در بغداد ندارد، پرسش‌هایی درباره اهداف او و نقش احتمالی‌اش در تحولات سیاسی منطقه ایجاد کرده است. آیا خلیل‌زاد در پی احیای جایگاه دیپلماتیک خود است یا صرفاً رایزنی‌های غیررسمی انجام می‌دهد؟
این گزارش به بررسی فعالیت‌های اخیر او، پیشینه جنجالی او و پیامدهای حضورش در عراق می‌پردازد.
پیشینه خلیل‌زاد: چهره‌ای بحث‌برانگیز در دیپلماسی
خلیل‌زاد از ۳۱ خرداد ۱۳۸۴ ( ۲۱ ژوئن ۲۰۰۵) تا ۶ فروردین ۱۳۸۶ ( ۲۶ مارس ۲۰۰۷ ) سفیر آمریکا در بغداد بود، دوره‌ای که با اوج‌گیری تنش‌های فرقه‌ای و فعالیت‌های تروریستی در عراق همراه بود.
برخی سیاستمداران عراقی او را به تشدید اختلافات سنی-شیعه متهم کرده و از رویکردهایش انتقاد داشتند. هرچند خلیل‌زاد خود را دیپلماتی سکولار معرفی می‌کند، منتقدان معتقدند او در مواردی از سیاست‌های فرقه‌ای حمایت کرده است. این اتهامات، که گاهی با نارضایتی گروه‌های سنی از رفتارهای تند او همراه بود، همچنان محل مناقشه است.
در افغانستان، خلیل‌زاد به‌عنوان نماینده ویژه آمریکا در مذاکرات صلح با طالبان (۲۰۱۸-۲۰۲۱) نقشی کلیدی داشت. منتقدان او را به تضعیف دولت اشرف غنی و تسهیل بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ متهم می‌کنند. برخی نیز می‌گویند که او از برتری‌طلبی پشتون‌ها حمایت کرده، البته حامیانش او را دیپلماتی عمل‌گرا در شرایط بحرانی می‌دانند.
فعالیت‌های اخیر در عراق
خلیل‌زاد از اوایل آوریل ۲۰۲۵ (فروردین ۱۴۰۴) در عراق حضور دارد، هرچند مشخص نیست آیا به‌صورت مداوم در این کشور بوده یا در رفت‌وآمد به خارج بوده است. او در مراسم نوروزی اقلیم کردستان شرکت کرد و تصاویری از حضورش در رسانه‌های کردی و حساب شخصی‌اش در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. هفته گذشته نیز با محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، نوری المالکی، نخست‌وزیر پیشین، و نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان، دیدار کرد.
این دیدارها در حالی انجام شده که خلیل‌زاد هیچ سمت رسمی در دولت آمریکا ندارد. گزارش عراق نیوز و برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی در اول اردیبهشت ( ۲۱ آوریل ۲۰۲۵) به این دیدارها اشاره کرده‌اند، اما هویت او در این مذاکرات مشخص نیست. حداقل دو تصویر از دیدار با السودانی و حضور در اقلیم کردستان منتشر شده است.
گمانه‌زنی‌ها: سفارت بغداد در تیررس خلیل‌زاد؟
در سه ماه گذشته، آمریکا سفیر رسمی در عراق نداشته و این خلأ، فضا را برای فعالیت‌های دیپلماتیک غیررسمی باز کرده است. برخی کارشناسان از جمله علی موسوی خلخالی حضور خلیل‌زاد را «طولانی و پررنگ» توصیف کرده و گمانه‌زنی می‌کنند که او به دنبال تصدی پست سفارت آمریکا در بغداد است. گفته می‌شود خلیل‌زاد در تلاش است حمایت دولت دونالد ترامپ را برای این سمت جلب کند.
با این حال، چالش‌هایی پیش روی اوست. حلقه ضدجنگ در تیم ترامپ، که با سیاست‌های جنگ‌طلبانه دوره جورج بوش مخالف است، با انتصاب خلیل‌زاد به این سمت مخالفت می‌کند. پیشینه جنجالی او، از جمله اتهامات مربوط به تشدید تنش‌های فرقه‌ای در عراق و نقشش در افغانستان، می‌تواند مانعی برای بازگشت او به صحنه دیپلماسی رسمی باشد.
دیدگاه‌ها درباره خلیل‌زاد
خلیل‌زاد در منطقه چهره‌ای دوگانه است. برای برخی، او دیپلماتی باتجربه است که در شرایط بحرانی تصمیمات دشوار گرفته؛ برای دیگران، او نماد سیاست‌های مداخله‌جویانه و تنش‌زای آمریکا در خاورمیانه است. در عراق، خاطرات دوره سفارت او (۲۰۰۵-۲۰۰۷) همچنان حساسیت‌برانگیز است، و حضور کنونی‌اش نگرانی‌هایی را در میان برخی گروه‌های سیاسی و اجتماعی ایجاد کرده است.
هدف حضور خلیل‌زاد
هدف حضور خلیل‌زاد در عراق می‌تواند چندوجهی باشد:
۱ تلاش برای بازگشت به دیپلماسی رسمی: خلیل‌زاد ممکن است با استفاده از خلأ سفارت آمریکا در بغداد، به دنبال احیای جایگاه خود در دولت ترامپ باشد. دیدارهای او با مقامات ارشد عراقی می‌تواند بخشی از لابی‌گری برای کسب حمایت داخلی و خارجی باشد.
۲ رایزنی‌های منطقه‌ای: با توجه به مذاکرات جاری ایران و آمریکا در منطقه (مانند گفت‌وگوهای مسقط در ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴)، خلیل‌زاد ممکن است به‌صورت غیررسمی در حال هماهنگی یا میانجی‌گری باشد، هرچند نقش رسمی او تأیید نشده است.
۳ تقویت شبکه‌های سیاسی: دیدار با چهره‌هایی مانند المالکی و بارزانی می‌تواند تلاشی برای تقویت ارتباطات شخصی و نفوذ در سیاست عراق باشد، به‌ویژه در آستانه تحولات سیاسی احتمالی.
پیامدهای حضور دیپلمات افغانی-آمریکایی در عراق:
• سیاسی: حضور خلیل‌زاد می‌تواند به تنش‌های داخلی در عراق دامن بزند، به‌ویژه اگر گروه‌های سیاسی او را به مداخله در امور داخلی متهم کنند. در عین حال، تجربه او ممکن است برای میانجی‌گری در مسائل منطقه‌ای مفید باشد.
• دیپلماتیک: اگر خلیل‌زاد به سفارت بغداد منصوب شود، سیاست خارجی آمریکا در عراق ممکن است تحت تأثیر رویکردهای قاطع و گاهی جنجالی او قرار گیرد. اما مخالفت‌های داخلی در تیم ترامپ می‌تواند این احتمال را تضعیف کند.
• اجتماعی: با توجه به خاطرات منفی از دوره سفارت او، حضور خلیل‌زاد ممکن است واکنش‌های منفی در میان مردم عراق و منطقه برانگیزد، به‌ویژه در گروه‌هایی که او را به تشدید تنش‌های فرقه‌ای متهم می‌کنند.
بیش از یک سفر عادی
حضور یک‌ماهه زلمای خلیل‌زاد در عراق، در برهه‌ای که منطقه درگیر مذاکرات حساس (مانند گفت‌وگوهای ایران و آمریکا) و عراق با خلأ دیپلماتیک آمریکا مواجه است، بیش از یک سفر عادی به نظر می‌رسد.
شواهد نشان می‌دهد او در تلاش است تا با بهره‌گیری از شبکه‌های سیاسی و دیپلماتیک خود، نقشی کلیدی در آینده روابط آمریکا و عراق ایفا کند، شاید به‌عنوان سفیر جدید بغداد. با این حال، پیشینه جنجالی و مخالفت‌های داخلی در آمریکا، مسیر او را ناهموار کرده است.
جهان و به‌ویژه مردم عراق با دقت حرکات خلیل‌زاد را زیر نظر دارند. آیا او می‌تواند اعتماد ازدست‌رفته را بازسازی کند و به‌عنوان پل ارتباطی عمل کند، یا بار دیگر نامش با تنش و اختلاف گره خواهد خورد؟ پاسخ به این پرسش به تصمیمات دولت ترامپ، واکنش‌های بغداد و تحولات هفته‌های آینده بستگی دارد.
