رصد خبر | فرانس۲۴ در تحلیلی به نکات برجسته شروع مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان پرداخته است. به نوشته تحلیلگر این رسانه، یک تاجر آمریکایی و ناآشنا با اصول دیپلماسی روبروی دیپلماتی کارآزموده و مذاکره‌کننده توافق برجام قرار می‌گیرد.
برگردان تحلیل فرانس۲۴ درباره مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا را می‌خوانید.
در حالی که تنش‌ها بین آمریکا و ایران بالا گرفته است، روز شنبه یک دیدار «غیرمستقیم» بین نمایندگان واشنگتن و تهران در عمان برگزار خواهد شد. این تبادل دیپلماتیک نادر بین دو کشوری است که نزدیک به نیم‌قرن در نوعی جنگ سرد به سر برده‌اند و در سایه تهدیدهای مکرر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به استفاده از نیروی نظامی علیه جمهوری اسلامی انجام می‌شود.
ایران و آمریکا تأیید کرده‌اند که مذاکرات «غیرمستقیم» روز شنبه بین چهره‌های ارشد واشنگتن و تهران در عمان برگزار خواهد شد و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، هدایت این مذاکرات را بر عهده خواهند داشت.
این رویداد پس از هفته‌ها گفت‌وگوهای دیپلماتیک – و نه‌چندان دیپلماتیک – بین دو کشور در پس‌زمینه افزایش تنش‌های نظامی رخ می‌دهد. آیا این دیدار می‌تواند نقطه عطفی در روابط پرتنش دو کشور باشد؟
پشت پرده
با قطع روابط دیپلماتیک دو کشور از ۴۵ سال پیش، این دیدار امیدهایی را برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای مسئله فوری برنامه هسته‌ای ایران برانگیخته است. به گفته تهران، نمایندگان دو کشور رو در رو ملاقات نخواهند کرد؛ بلکه میانجی‌گران اظهارات هر طرف را به طرف دیگر منتقل می‌کنند. اما دونالد ترامپ روز دوشنبه با این ادعا که این دیدار «سطح بالا» شامل مذاکرات مستقیم درباره پیگیری ظاهری ایران برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای خواهد بود، این موضوع را نقض کرد.
ایران به‌سرعت اظهارات ترامپ را رد کرد و عراقچی به رسانه‌های دولتی گفت که مذاکرات باید غیرمستقیم باشد.
او گفت: «ما هیچ شکل دیگری از مذاکره را نمی‌پذیریم.»
تامی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، روز سه‌شنبه پاسخ داد: «هیچ مذاکره‌ای در کار نیست. رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه به‌وضوح اعلام کرده‌اند که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت. این فقط یک تماس است، بله، مذاکره نیست، بلکه یک دیدار است.»
این اولین بار نیست که ایران و آمریکا از طریق میانجی‌گران گفت‌وگو می‌کنند – مذاکرات غیرمستقیمی که می‌توانند و در گذشته به گفت‌وگوهای مستقیم پشت پرده منجر شده‌اند. حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی که عضو تیم مذاکره‌کننده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بود و اکنون در آمریکا زندگی می‌کند، به این روش‌های جایگزین غریبه نیست.
موسویان به روزنامه فرانسوی لوموند گفت که در سال ۲۰۱۴، در حالی که مذاکرات در استانبول با حضور کاترین اشتون، مسئول ارشد دیپلماسی اتحادیه اروپا، در جریان بود، اشتون «اتاق را ترک کرد و به مذاکره‌کنندگان ایرانی و آمریکایی اجازه داد تا گفت‌وگوی مستقیم داشته باشند.» چند ماه بعد توافق هسته‌ای امضا شد.
بیشتر بخوانید:
گل عنبری: ترامپ اروپا را از گفتگوهای خود با تهران بی‌خبر گذاشته است
تازه‌ترین اظهارنظر مقامات ایرانی و آمریکایی در آستانه مذاکرات عمان
مذاکرات جدی
در طرف آمریکایی، وزارت امور خارجه روز سه‌شنبه تأیید کرد که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا برای خاورمیانه، در این گفت‌وگوها شرکت خواهد کرد.
دیوید ریگوله‌روزه، پژوهشگر مسائل خاورمیانه در مؤسسه روابط استراتژیک و بین‌المللی، گفت: «این مارکو روبیو (وزیر امور خارجه) نیست، بلکه استیو ویتکاف است که برای سفر به مسقط انتخاب شده – فرستاده شخصی دونالد ترامپ.» او تأکید کرد که انتخاب ویتکاف اهمیت این دیدار را در «بالاترین سطح» نشان می‌دهد.
ویتکاف، که از نزدیکان وفادار به ترامپ است، نه از دنیای دیپلماسی بین‌المللی، بلکه از دنیای تجارت آمریکا می‌آید و ثروتش را در بخش املاک و مستغلات به دست آورده است. جاناتان پیرون، متخصص تاریخ ایران در مرکز پژوهشی اتوپیا در بروکسل، گفت که این موضوع از نظر تهران پنهان نمانده است. او به اظهارات مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در روز چهارشنبه اشاره کرد که کشورش برای سرمایه‌گذاری آمریکا آماده است.
پیرون گفت: «این تمایل شاید برای جلب نظر ویتکاف و از طریق او ترامپ باشد، با استفاده از زبانی که برای آن‌ها قابل‌فهم است و با نمایش مزایایی که یک توافق برای لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌تواند برای ایالات متحده داشته باشد.»
او افزود: «موضع اطرافیان دولت جدید دونالد ترامپ نسبت به ایران به‌طور قابل‌توجهی با دولت اول او متفاوت است.» بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰، او گفت، «جان بولتون، مایک پمپئو و به‌نوعی رودی جولیانی حضور داشتند.»
دولت اول ترامپ بسیار بیشتر به تغییر نظام در ایران متمایل بود – به همین دلیل در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای خارج شد. این بار، دولت دوم ترامپ و اطرافیان رئیس‌جمهور همچنان با جمهوری اسلامی خصومت دارند، اما برخی از آن‌ها نشان داده‌اند که برای مذاکره به‌منظور تثبیت روابط با ایران بازتر هستند.
در طرف ایرانی، عباس عراقچی پیش‌تر مستقیماً در مذاکرات با آمریکا پیش از توافق هسته‌ای مشارکت داشته و بخشی از تیم تحت رهبری محمدجواد ظریف، دیپلمات حرفه‌ای، بوده است.
پیرون گفت: «او به‌طور ویژه در شکل‌گیری محتوای توافق در سال ۲۰۱۵ نقش مهمی داشت. او آمریکایی‌ها را می‌شناسد و شاید به دلیل این تجربه و حافظه، در نحوه هدایت این مذاکرات مزیت خاصی داشته باشد.»
عمان، میانجی سایه
مذاکرات در سلطان‌نشین عمان، همسایه آرام ایران که به دلیل بی‌طرفی‌اش در منطقه شناخته شده است، برگزار می‌شود. عمان، مانند قطر، سابقه طولانی در میانجی‌گری بین قدرت‌های رقیب دارد.
با قطع روابط دیپلماتیک در سال ۱۹۸۰، ایران و آمریکا به میانجی‌هایی مانند عمان – و همچنین تماس‌های غیرمستقیم از طریق سفارت سوئیس در تهران – وابسته‌اند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، چه به شکل انتقال اطلاعات و چه مذاکرات واقعی.
عمان همچنین در تسهیل آزادی غربی‌های زندانی در ایران نقش داشته است، مانند آزادی اولیویه وانده‌کاستل، امدادگر بلژیکی، در سال ۲۰۲۳ در ازای آزادی اسدالله اسدی، شهروند ایرانی که در آنتورپ به ۲۰ سال زندان محکوم شده بود.
ضرب‌الاجل نزدیک
این دیدار احتمالی بین ایرانی‌ها و آمریکایی‌ها پس از هفته‌ها گفت‌وگوهای دیپلماتیک رخ می‌دهد. هر دو طرف از زمان ارسال نامه‌ای از سوی دونالد ترامپ به (حضرت) آیت‌الله علی خامنه‌ای) در اواخر مارس، تقریباً روزانه بیانیه‌ها و پست‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده‌اند.
در این نامه، که به‌طور رسمی از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به‌عنوان گامی اولیه برای دستیابی به توافق هسته‌ای جدید با ایران معرفی شد، ظاهراً به تهران دو ماه فرصت داده شد تا مذاکره کند و تهدید شد که پس از ضرب‌الاجل اواسط مه، حملات نظامی علیه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران آغاز خواهد شد.
ترامپ روز دوشنبه این تهدیدها را دوچندان کرد و به دولت ایران هشدار داد که اگر مذاکرات پیش‌رو نتیجه‌ای نداشته باشد، در «خطر بزرگی» قرار خواهد گرفت.
اظهاراتی از این دست نشان می‌دهد که واشنگتن به دیپلماسی آرام و تدریجی مانند آنچه به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر شد، علاقه‌ای ندارد. به گفته ریگوله‌روزه، مذاکرات روز شنبه به یک «رویداد بزرگ» تبدیل شده است.
او گفت: «در واقع، این فرصتی است که در آن ارزیابی خواهد شد چه چیزی در مورد مذاکرات هسته‌ای واقعاً ممکن است.»
پنج نکته کلیدی برای درک مذاکرات غیرمستقیم پیش‌روی آمریکا و ایران در عمان
۱٫ ماهیت مذاکرات و زمینه دیپلماتیک: این مذاکرات به‌صورت «غیرمستقیم» توصیف شده‌اند و میانجی‌گران عمانی ارتباط بین استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ایالات متحده، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، را تسهیل می‌کنند. این قالب نشان‌دهنده نبود روابط دیپلماتیک رسمی بین ایالات متحده و ایران از سال ۱۹۸۰ است و به میانجی‌هایی مانند عمان وابسته است که سابقه بی‌طرفی و میانجی‌گری در منطقه دارد. با وجود ادعای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، مبنی بر برگزاری مذاکرات «مستقیم»، ایران قاطعانه بر رویکرد غیرمستقیم تأکید کرده و این اختلاف اساسی در چارچوب مذاکرات را برجسته می‌کند. این روش قبلاً نیز استفاده شده است، به‌ویژه در مذاکراتی که به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ منجر شد، اما مذاکرات غیرمستقیم گذشته اغلب در دستیابی به پیشرفت پایدار با مشکل مواجه بوده‌اند.
۲٫ اهمیت بالا در میان تنش‌های هسته‌ای: این مذاکرات در حالی برگزار می‌شود که برنامه هسته‌ای ایران پیشرفت کرده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ذخیره قابل‌توجهی اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد – نزدیک به سطح تسلیحاتی – خبر داده است. برآوردها حاکی از آن است که ایران در صورت تصمیم به تشدید غنی‌سازی، می‌تواند مواد لازم برای ساخت چندین بمب هسته‌ای را تولید کند. ایالات متحده موضع خود را مبنی بر اینکه ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، روشن کرده و دولت ترامپ با تهدید به اقدام نظامی، از جمله ضرب‌الاجل اواسط ماه مه برای مذاکره یا مواجهه با حملات احتمالی، خواستار یک توافق شده است. این فوریت، مذاکرات را به لحظه‌ای حساس برای کاهش تنش یا خطر رویارویی تبدیل کرده است.
۳. چهره‌های کلیدی و پیشینه آن‌ها: استیو ویتکاف، تاجر املاک و مستغلات و از نزدیکان وفادار ترامپ، نماینده ایالات متحده است که نشان‌دهنده ترجیح ترامپ به افراد مورد اعتماد خود به جای دیپلمات‌های سنتی است. فقدان تجربه دیپلماتیک او در مقابل عراقچی، مذاکره‌کننده‌ای باتجربه که نقش مهمی در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایفا کرد، قرار دارد. آشنایی عراقچی با همتایان آمریکایی و پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند به تهران برتری در هدایت مذاکرات بدهد.
۴. نقش عمان به‌عنوان میانجی سایه: مذاکرات در سلطان‌نشین عمان، همسایه بی‌سر و صدای ایران که به‌خاطر بی‌طرفی‌اش در منطقه شناخته شده است، برگزار می‌شود. عمان، مانند قطر، سابقه طولانی در میانجی‌گری بین قدرت‌های رقیب دارد. با قطع روابط دیپلماتیک ایران و ایالات متحده در سال ۱۹۸۰، دو کشور به میانجی‌هایی مانند عمان و تماس‌های غیرمستقیم از طریق سفارت سوئیس در تهران وابسته‌اند تا ارتباط برقرار کنند، چه برای انتقال اطلاعات و چه برای مذاکرات واقعی.
۵. ضرب‌الاجل و پیامدهای استراتژیک: این مذاکرات پس از هفته‌ها گفت‌وگوهای دیپلماتیک و غیر دیپلماتیک، از جمله نامه‌ای از ترامپ به رهبر عالی ایران، (حضرت) آیت‌الله خامنه‌ای، در اواخر مارس انجام می‌شود که ظاهراً به‌عنوان گامی برای توافق هسته‌ای جدید مطرح شده بود. ترامپ در این نامه به ایران دو ماه فرصت داد تا مذاکره کند و تهدید به حملات نظامی علیه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران پس از ضرب‌الاجل اواسط مه کرد. استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک بی-۲ در پایگاه دیگو گارسیا در اقیانوس هند، پیامی روشن از فشار نظامی ایالات متحده است .
