رصدخبر | در آستانه دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا، مواضع ضد و نقیض مقامات آمریکایی، از دونالد ترامپ و مارکو روبیو گرفته تا استیو ویتکاف، ابهام‌های جدی درباره نیت و جدیت واشنگتن در دستیابی به توافق هسته‌ای ایجاد کرده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران خواستار شفاف‌سازی این تناقضات شده و هشدار داده که تکرار زیاده‌خواهی‌های گذشته، مسیر دیپلماسی را به بن‌بست می‌کشاند. در این میان، پیشنهادات عجیبی مانند فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط روبیو، تردیدها نسبت به صداقت آمریکا برای دستیابی به توافق را بیشتر کرده است.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایران: آمریکا باید درباره مواضع متناقض خود توضیح دهد
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، صبح شنبه اظهار داشت که در دور دوم گفت‌وگوهای ایران و آمریکا، مقامات آمریکایی باید ابتدا درباره مواضع متناقض اخیر خود شفاف‌سازی کنند.
بقائی گفت: «با توجه به اظهارات ضد و نقیضی که طی روزهای گذشته از مقامات مختلف آمریکایی شنیده‌ایم، انتظار داریم طرف آمریکایی در گام نخست این ابهامات را برطرف کند و درباره نیت و جدیت خود توضیح دهد.»
وی با اشاره به سابقه بدعهدی و زیاده‌خواهی آمریکا، تأکید کرد: «تکرار روش‌های گذشته به‌هیچ‌وجه سازنده نخواهد بود. پیشرفت در مذاکرات تنها در صورتی ممکن است که طرف مقابل با واقع‌بینی و به‌دور از تأثیرپذیری از محافل تندرو و جنگ‌طلب، از جمله رژیم صهیونیستی، از طرح خواسته‌های غیرواقعی و نامعقول که با قواعد و عرف بین‌المللی مغایرت دارد، خودداری کند و رویکردی منطقی و سازنده اتخاذ نماید.»
مواضع متناقض مقامات آمریکایی
به نظر می‌رسد اشاره بقائی به اظهارات اخیر استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور این کشور باشد.
دونالد ترامپ: شامگاه جمعه، رئیس‌جمهور آمریکا در آستانه دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا بار دیگر مدعی شد که مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای خواهد شد. ترامپ در پاسخ به پرسشی درباره امکان حفظ برنامه هسته‌ای ایران، اظهار داشت: «من طرفدار جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای هستم. آن‌ها نمی‌توانند سلاح هسته‌ای داشته باشند. من می‌خواهم ایران کشوری بزرگ، مرفه و فوق‌العاده باشد.» او افزود: «اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، خوشحال نخواهد بود، زیرا زندگی‌اش در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت.» این سخنان او به دلیل به دلیل بیهوش شدن یک خبرنگار در نشست خبری نیمه‌تمام ماند.
استیو ویتکاف: خارج‌خوانی در سمفونی مذاکرات ابتدا از سوی استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، شنیده شد. یک روز پس از آنکه ویتکاف در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز اظهارداشت: «ایران به غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷ درصد نیاز ندارد» (که بسیاری آن را نشانه موافقت ضمنی با حفظ برنامه غنی‌سازی ایران در سطح توافق برجام دانستند)، او در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که تهران باید برنامه غنی‌سازی خود را کاملاً متوقف و نابود کند. ویتکاف در پست روز سه‌شنبه ۱۵ آوریل تأکید کرد: «توافق با ایران تنها زمانی نهایی خواهد شد که توافقی به سبک ترامپ باشد.» او افزود: «هرگونه توافق نهایی باید چارچوبی برای صلح، ثبات و شکوفایی در خاورمیانه ایجاد کند. این به این معناست که ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحات هسته‌ای خود را متوقف و نابود کند.»
ویتکاف همچنین اظهار داشت: «برای جهان ضروری است که توافقی سختگیرانه و عادلانه ایجاد کنیم که پایدار باشد، و این همان چیزی است که رئیس‌جمهور ترامپ از من خواسته است.»
این اظهارات در تضاد آشکار با سخنان روز دوشنبه او در فاکس‌نیوز بود که گفته بود: «ایران به غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷ درصد نیازی ندارد، اما اکنون در برخی موارد تا ۶۰ درصد و در برخی دیگر تا ۲۰ درصد غنی‌سازی کرده و این نباید ادامه یابد.» او توضیح داد: «این گفت‌وگوها بیشتر درباره راستی‌آزمایی برنامه غنی‌سازی اورانیوم و در نهایت بررسی ابعاد نظامی آن، شامل موشک‌های موجود در زرادخانه‌های ایران و اهداف احتمالی آن‌ها برای دستیابی به بمب هسته‌ای است.»
واکنش مقامات آمریکایی به تناقضات: تمی بروس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا، در واکنش به اظهارات متناقض ویتکاف گفت: «من به پست امروز او در ایکس اشاره می‌کنم، اما سفیر ویتکاف خود به‌خوبی از مواضعش دفاع می‌کند. او فردی صریح‌اللهجه است. آنچه اهمیت دارد، نتیجه نهایی مذاکرات است، نه یک جمله اینجا و آنجا. می‌دانم همه منتظر پاسخ هستند، زیرا سرنوشت بشر به این مذاکرات گره خورده است. اما باید صبور باشیم. در نهایت، نتیجه کار مهم است و اگر کسی بتواند این مسیر را به سرانجام برساند، رئیس‌جمهور ترامپ و دیدگاه اوست، همراه با سفیر ویتکاف که کار بزرگی انجام داده است.»
کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، نیز در نشست خبری روز سه‌شنبه اظهار داشت: «سیاست فشار حداکثری علیه ایران ادامه دارد، اما رئیس‌جمهور ترامپ به‌وضوح نشان داده که به گفت‌وگو با ایران علاقه‌مند است. بااین‌حال، تصمیم او این است که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نیابد.» لیویت افزود که ترامپ در تماس تلفنی با سلطان عمان، ضمن تشکر از میزبانی دور اول مذاکرات، بار دیگر تأکید کرد که ایران باید برنامه هسته‌ای خود را متوقف کند. در پاسخ به این پرسش که آیا منظور از توقف برنامه هسته‌ای، محدود کردن غنی‌سازی و موشک‌ها یا تخریب تأسیسات هسته‌ای است، لیویت گفت: «رئیس‌جمهور نمی‌خواهد ایران برنامه هسته‌ای داشته باشد یا به سلاح هسته‌ای دست یابد. او این موضوع را کاملاً شفاف بیان کرده است.»
تمی بروس نیز به سی‌ان‌ان گفت: «اظهارات سخنگوی کاخ سفید را شنیدیم. نظر وزیر امور خارجه، رئیس‌جمهور و آقای ویتکاف، نماینده آمریکا در این مذاکرات، کاملاً واضح است: ایران نمی‌تواند برنامه غنی‌سازی یا سلاح هسته‌ای داشته باشد.»
مارکو روبیو و پیشنهاد اسنپ‌بک: بااین‌حال، بارزترین خارج‌خوانی در سمفونی مذاکرات را باید به نام مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، ثبت کرد. روبیو پس از دیدار با همتایان اروپایی خود در پاریس و در آستانه دور دوم مذاکرات غیرمستقیم واشنگتن و تهران، تروییکای اروپایی را به فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) علیه ایران ترغیب کرد. او اظهار داشت: «اروپایی‌ها باید به‌زودی تصمیم مهمی درباره اجرای مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها بگیرند، زیرا ایران به‌وضوح از پایبندی به توافق کنونی سر باز زده است.» بااین‌حال، او در ادامه افزود: «امیدواریم مذاکرات ثمربخشی با ایران داشته باشیم و راه‌حلی مسالمت‌آمیز حاصل شود.»
تحلیل‌ها و واکنش‌ها
وال‌استریت ژورنال: این روزنامه تحلیل کرد که چرخش ناگهانی در مواضع ویتکاف باعث شده مشخص نباشد دولت ترامپ تا چه حد به خطوط قرمز خود در مذاکرات پایبند است.
گرگوری برو، تحلیلگر ارشد امور ایران در گروه اوراسیا، اظهار داشت: «عقب‌نشینی آشکار ویتکاف، پیشبرد دیپلماسی را برای دولت ترامپ دشوارتر می‌کند، زیرا اعلام عمومی موضع غنی‌سازی صفر، دولت را به موضعی سختگیرانه متعهد می‌کند که عقب‌نشینی از آن چالش‌برانگیز خواهد بود.»
رضا نصری، حقوقدان بین‌الملل، با اشاره به سخنان روبیو نوشت: «اظهاراتی از این دست، اعتماد را درست در زمانی که ایران در حال ارزیابی جدیت و اعتبار آمریکا برای دستیابی به توافقی منصفانه و متعادل است، تضعیف می‌کند.» او افزود: «توافق کنونی که روبیو به آن اشاره می‌کند، برجام است که آمریکا به‌صورت یک‌جانبه آن را ترک کرد و با نقض تعهدات خود، تحریم‌ها را بازگرداند. کشورهای اروپایی نیز، اگرچه به‌صورت رسمی در توافق باقی ماندند، در عمل تحریم‌های آمریکا را تسهیل کردند و صدها میلیارد دلار خسارت اقتصادی به ایران وارد ساختند.»
نصری خاطرنشان کرد: «کاهش تعهدات ایران، واکنشی به این عدم پایبندی بود و مطابق با بند ۳۶ برجام انجام شد که به طرف‌ها اجازه می‌دهد در صورت عدم اجرای تعهدات توسط دیگران، تعهدات خود را به‌صورت جزئی یا کامل متوقف کنند.» او تأکید کرد: «اروپایی‌ها نمی‌توانند به‌صورت قانونی یا مشروع مکانیسم ماشه را برای مجازات ایران به دلیل استفاده از حقوق مشروع خود تحت توافق فعال کنند. روبیو با ترغیب اروپا به این مسیر غیرقانونی در میانه مذاکرات، شتاب دیپلماتیک را تضعیف و اعتماد به فرآیند مذاکره را کاهش می‌دهد.»
تریتا پارسی، از موسسه کوئینسی، با بازنشر ویدیوی سخنان روبیو در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «به‌دقت به صحبت‌های روبیو گوش کنید. او از خط نتانیاهو دفاع می‌کند، یعنی اینکه آمریکا باید ایران را بمباران کند یا خواسته‌های غیرممکنی مانند برچیدن کامل برنامه هسته‌ای را مطرح کند که به فروپاشی دیپلماسی منجر شود.» پارسی افزود: «از آنجا که این رویکرد ظاهراً شکست خورده، روبیو به دو خواسته جدید روی آورده که فروپاشی مذاکرات و شتاب به سوی جنگ را تضمین می‌کند.»
وی توضیح داد: «اول، روبیو پیشنهاد می‌کند که محدودیت‌های ویژه بر برنامه هسته‌ای ایران باید دائمی یا بسیار طولانی‌مدت باشد، برخلاف محدودیت‌های زمانی که در توافقات کنترل تسلیحات رایج است. دائمی بودن این محدودیت‌ها، مانند برچیدن کامل، غیرقابل قبول است. طولانی‌تر کردن آن‌ها دشوار اما نه غیرممکن است. با توجه به حمایت روبیو از حملات نظامی، طبق گزارش نیویورک تایمز، این موضع سؤال‌برانگیز است.»
پارسی ادامه داد: «نقطه دوم حیاتی‌تر است. روبیو استدلال می‌کند که اروپایی‌ها باید تحریم‌های فوری (اسنپ‌بک) را در سازمان ملل علیه ایران فعال کنند. این همان چیزی است که بولتون و پومپئو در دوره اول ترامپ تلاش کردند و شکست خوردند. فعال‌سازی اسنپ‌بک باعث می‌شود تهران از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) خارج شود و بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را اخراج کند. این امر بحران بزرگی ایجاد می‌کند و احتمالاً دیپلماسی را پایان می‌دهد. روبیو این را به‌خوبی می‌داند، زیرا اروپایی‌ها این سناریو را به‌طور گسترده بررسی کرده‌اند.»
وی نتیجه‌گیری کرد: «روبیو علناً از اقداماتی حمایت می‌کند که فروپاشی دیپلماسی و هموار کردن مسیر جنگ را به دنبال دارد. این با گزارش نیویورک تایمز درباره بحث‌های داخلی دولت همخوانی دارد. تمرکز ترامپ بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است. دیپلماسی بهترین مسیر برای این هدف است، اما نیازمند اهداف واقع‌بینانه است، نه پذیرش خواسته‌های عمداً غیرقابل اجرا. توصیه‌های روبیو نه‌تنها توافقی برای ترامپ به ارمغان نمی‌آورد، بلکه جنگ را به دنبال خواهد داشت.»
بیشتر بخوانید
سفر وزیر خارجه به ایتالیا برای شرکت در گفت‌وگوی ایران- آمریکا
عراقچی: پیام‌های متناقضی از واشنگتن می‌شنویم
موضع ایران در مذاکرات
سید عباس عراقچی: وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه در واکنش به پست استیو ویتکاف در ایکس که خواستار توقف و نابودی غنی‌سازی ایران شده بود، اظهار داشت: «حق تهران برای غنی‌سازی اورانیوم غیرقابل مذاکره است.» عراقچی با اشاره به مواضع متضاد ویتکاف گفت: «او گاهی مواضع متناقضی مطرح می‌کند که به روند مذاکرات کمکی نمی‌کند. باید در مذاکرات از نظرات واقعی آن‌ها مطلع شویم. اگر مواضع سازنده‌ای داشته باشند، می‌توان امیدوار بود که مذاکرات برای چارچوب یک توافق محتمل آغاز شود.» وی افزود: «غنی‌سازی ایران واقعی و قانونی است. برای اعتمادسازی درباره نگرانی‌های احتمالی آماده‌ایم، اما اصل غنی‌سازی قابل مذاکره نیست.»
اسماعیل بقائی: سخنگوی وزارت امور خارجه نیز تأکید کرد: «برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران کاملاً منطبق با موازین و اسناد بین‌المللی، از جمله معاهده منع اشاعه هسته‌ای (NPT) است. جمهوری اسلامی ایران در چارچوب پذیرفته‌شده بین‌المللی، ضمن عمل به تعهدات خود، مصمم به حفظ و اعمال حقوق مشروع و قانونی خود در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای است.»
بقائی افزود: «مواضع و مطالبات جمهوری اسلامی ایران در رابطه با رفع تحریم‌های غیرقانونی و موضوع هسته‌ای کاملاً روشن است و در دور نخست مذاکرات نیز به طرف مقابل منتقل شده است.»
