رصد خبر | تنها دو روز پس از آنکه ابراهیم رئیسی از ساختمان حقوقی ایران و استقرار حقوقدانان ایرانی در لاهه انتقاد کرد؛ حکم دیوان در مورد شکایت از آمریکا صادر شد. حکمی که دولت به آن عنوان ” پیروزی تاریخی” داد.
در این پرونده دولت ایران از صدور احکام علیه جمهوری اسلامی توسط دادگاه های ایالات متحده و اجرای احکام علیه اموال دولت وبانک ها و شرکت های ایرانی شکایت کرده بود.
دیوان بین‌المللی دادگستری هم هرچند که اعلام کرد صلاحیت قضایی رسیدگی به این موضوع را ندارد ولی اقدام آمریکا را مغایر با تعهدات آن کشور در عهدنامه مودت دانست.
حکم دیوان به چه معناست؟
حکم دیوان بین المللی دادگستری در این پرونده موسوم به “برخی اموال ” را باید در سه بخش در نظر گرفت. در بخش اول با موضوع نقض عهدنامه مودت ۱۹۵۵ به نفع ایران رای داده شده و آمریکا در مورد اصل نقض عهدنامه مذکور مقصر و محکوم شده است. در این مورد آمریکا باید به ایران غرامت پرداخت کند. براساس نظر دیوان میزان غرامت از طریق مذاکره بین دو طرف و ظرف دو سال تعیین می‌شود.
در بخش دوم که مربوط به اموال بانک مرکزی است دیوان صلاحیت خودش را برای رسیدگی به مساله رد کرده صالح تشخیص نداده است. این عدم صلاحیت به نوعی بخش خنثی رای است که طرف آمریکایی سعی دارد آن را به نفع خود تفسیر کند. در حالی که دیوان عهدنامه مودت ۱۹۵۵ را محمل مناسبی برای صلاحیت خود ندانسته است نه اینکه بانک مرکزی حقی ندارد.
بخش سوم رای دیوان بین المللی دادگستری مربوط به اموال سایر شرکت های ایرانی است، که در این بخش به طور کامل به نفع ج.ا.ایران رای صادر و آمریکا را محکوم کرده است.
رئیس‌جمهور از چه انتقاد کرد؟
برای درک معنا و موضوع انتقاد ابراهیم رئیسی باید به فایل ویدیویی که از سخنرانی او منتشر شده رجوع کنیم. اغلب شرح‌ها و نقل قول ها از این فایل که در فضای مجازی و رسانه‌ها منتشر شده، ناقص است.
رییس جمهور در این فایل ویدیویی می‌گوید:
“زمانی که رئیس سازمان بازرسی بودم ،رد می شدم که بروم به یک کشور آمریکای لاتین. رفتم در لاهه به دفتر حقوقی جمهوری اسلامی که آنجاست. بررسی کردم. خیلی جالب بود. تعداد حقوقدانانی که آنجا مشغول بودند، چون آمریکایی ها هم تعدادی حقوقدان (دارند که ) مشغول به کار دارند.
من از دفتر حقوقی مان عدد گرفتم. گفتم آنها کجا مستقر هستند؟ گفتند گوشه سفارتخانه. گفتم ما کجا مستقریم؟ گفتند در ساختمانی مثل ساختمان سفارت.
تعداد حقوقدانان آنها چند تاست؟ تعداد حقوقدانان ما چند تاست؟ عدد گرفتم. یک عدد عجیب و غریبی.
گفتیم این تعداد حقوقدانی که اینجا می آیند، این تعدادی که هستند، چند تا حکم در لاهه به نفع ایران صادر شده؟ میزان پولی که دریافت کردیم. دیدیم به میزان هزینه ای که به حقوقدانان در اینجا می دهیم اگر حساب کنیم اینقدر کاسب نبوده ایم.
روی این بهره‌وری ها و هزینه هایی که داده می شود حساب کنیم . من آمدم پهلوی رئیس‌جمهور وقت. گزارش دادم. گفتند بسیار گزارش خوبی است.البته بعد هم اتفاقی نیفتاد”.
سوال‌های بی پاسخ
محور عمده بازتاب این سخنان رئیس‌جمهور از لحن کلام و جمله‌بندی او فراتر نرفت. اغلب تیتر زدند که ” داشتم رد می‌شدم به امریکای لاتین بروم، به لاهه در هلند هم رفتم”. طبیعی است که با این تیتر ها ، تحلیل‌ها هم ازحد شوخی با کلمات رئیس‌جمهور فراتر نرود و در نتیجه بسیاری از سوالهایی که ممکن بود در لابلای نقدها جواب داده شود، بی‌پاسخ بماند.
شنیدن این بخش از کلام رئیسی به مخاطب می‌فهماند که اشاره او به ساختمانی است که شعبه مرکز سیلا در لاهه محسوب می‌شود؛ مرکز امور حقوقی بین‌المللی ریاست جمهوری که به اختصار “سیلا” می‌نامند. سیلا در همه این سالها مدیریت پرونده های بین‌المللی کشور را با همکاری وزارت امور خارجه و ( بسته به مورد) وزارتخانه‌ها و نهادهای ذیربط به عهده داشته است. دفتری که در لاهه فعالیت می‌کند و در سخنان رئیس‌جمهور به آن اشاره شد، شعبه همین مرکز است.
نکته دیگر آنکه، خاطره‌ای که رئیس‌جمهور بیان می‌کند مربوط به دستکم ۲۰ سال پیش است. ابراهیم رئیسی در فاصله زمانی مرداد ۱۳۷۳ تا مرداد ۱۳۸۳ رییس سازمان بازرسی کل کشور بوده است. اولا از آن زمان تاکنون، خبرهایی از پیروزی حقوقی ایران بر آمریکا منتشر شده است. دو نمونه آن در سال‌های اخیر بدست آمده است و ثانیا اگر بهره‌وری این مرکز پایین است، چرا رییسی در فاصله این سالها پیگیر تعطیلی این ساختمان و بازگرداندن حقوقدانان ایرانی نشده است؟
ممکن است منظور رئیس‌جمهور از ”کاسب شدن”، پیروزی در پرونده‌های لاهه باشد. در این صورت؛ اگر تعداد نیروهای حقوقی ایران و آمریکا را در نظر بگیریم و در تعداد مواردی که بر واشنگتن پیروز شدیم تقسیم کنیم، آیا بازهم حقوقدانان و ساختمان حقوقی ایران زیانده خواهد بود؟
از همه مهمتر، اکنون که ایران رای دیوان را یک پیروزی تاریخی ارزیابی می کند، باز هم محاسبه ریالی فایده عملکرد حقوقدانان بین‌المللی ایران به کار می‌آید؟
برخی پیروزی‌های ایران بر آمریکا در دیوان لاهه
۱۱ تیر ۱۳۹۳
هیئت عمومی دیوان داوری دعاوی ایران- ایالات متحده در لاهه طبق حکم ۱۱۴ صفحه ای ، ایالات متحده آمریکا را مسئول نقض تعهدات آن کشور طبق بیانیه های الجزایر شناخت و مبلغ ۸۴۲ هزار و ۴۶۸ دلار و ۱۴ سنت به نفع ایران حکم داد.
دیوان داوری همچنین آمریکا را به پرداخت بهره ساده پس از صدور حکم نسبت به مبلغ محکوم ٌ به مطابق نرخ بهره وام بانک های تراز اول آمریکا برای دوره ای که پرداخت مبلغ حکم صورت نگرفته،به نفع ایران محکوم کرد.
گرچه مبلغ محکومٌ به این رای (بدون بهره) قابل توجه نیست اما ارزش واقعی این رای در احراز و اعلام محکومیت و تخلفات آمریکا از تعهدات عهد نامه خود بود.
۱۱ مهر ۱۳۹۷
خلاصه رای و دستور موقت دیوان:
۱ـ دیوان به اتفاق آرا مقرر می‌دارد،
ایالات متحده امریکا در اجرای تعهدات خود براساس عهدنامه ۱۹۵۵، باید به روشی که خود برمی‌گزیند موانع ناشی از اقدامات مورخ ۸ می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷)، در مورد صادرات آزاد اقلام زیر به قلمرو جمهوری اسلامی ایران را برطرف نماید:
دارو و تجهیزات پزشکی؛
مواد غذایی و کالاهای کشاورزی؛
لوازم یدکی، تجهیزات و خدمات مربوط به آنها (از جمله تضمین‌ها، نگهداری، تعمیرات، خدمات تعمیرات و بازرسی‌ها) که برای ایمنی هوانوردی لازم است.
۲ـ دیوان به اتفاق آرا مقرر می‌دارد،
ایالات متحده باید تضمین نماید که صدور پروانه و مجوزهای لازم برای پرداخت‌ها و سایر انتقالات وجوه برای کالاها و خدمات مورد اشاره در بند یک، با هیچگونه محدودیتی مواجه نخواهد شد.
۳ـ دیوان به اتفاق آرا مقرر می‌دارد،
طرفین باید از هرگونه اقدامی که به تشدید یا گسترش اختلاف مطروح نزد دیوان بیانجامد، یا حل اختلاف را مشکل‌تر سازد، خودداری ورزد.
اما این توضیحات هم از پیچیدگی موضوع کم نمی‌کند. سوال‌های زیادی در ذهن ایجاد می‌شود که باید پاسخی برای آنها یافت. اینکه آیا نحوه محاسبه میزان بهره‌وری در عرصه حقوق بین‌الملل همچون محاسبات سود و زیان یک بنگاه اقتصادی است؟
کتایون لامع‌زاده
