رصدخبر | رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، در روزهای ۲۷ و ۲۸ فروردین ۱۴۰۴به تهران سفر کرد تا در آستانه دور دوم مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در رم، با مقامات ایران رایزنی کند.
هدف اصلی سفر دیپلمات آرژانتینی تقویت نقش آژانس در نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران، حل‌وفصل مسائل پادمانی، و تسهیل گفت‌وگوهای دیپلماتیک بود. تحلیل رصد از این سفر را می‌خوانید.
زمینه و اهمیت سفر
سفر گروسی به تهران در پی پیشرفت‌هایی در مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا انجام شد که دور اول آن در ۲۳ فروردین در عمان برگزار شده بود. این گفت‌وگوها، با حضور عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ برای خاورمیانه، و میانجی‌گری عمان، از هر دو سو به‌عنوان گامی «سازنده» توصیف شدند. دور دوم مذاکرات قرار است ۳۰ فروردین در رم برگزار شود، و گروسی برای اطمینان از نقش محوری آژانس در هرگونه توافق احتمالی به ایران سفر کرد.
گروسی پیش از سفر در گفت‌وگویی با یک روزنامه فرانسوی گفته بود آژانس باید در مذاکرات نقش کلیدی ایفا کند تا هر توافق جدید قابل‌تأیید باشد.
برنامه سفر و دیدارهای گروسی
گروسی شامگاه چهارشنبه ۲۷ فروردین – ۱۶ آوریل – وارد تهران شد و مورد استقبال بهروز کمالوندی معاون سازمان انرژی اتمی قرار گرفت.
فردای آن روز ، او ابتدا با سید عباس عراقچی در وزارت امور خارجه دیدار کرد. این گفت‌وگو که هر دو طرف آن را «مثبت و صریح» توصیف کردند، بر همکاری‌های دوجانبه ایران و آژانس و نقش این نهاد در مذاکرات هسته‌ای متمرکز بود. عراقچی بر تعهد ایران به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تأکید کرد و خواستار رویکرد بی‌طرفانه آژانس و پرهیز از فشارهای سیاسی شد. گروسی نیز این دیدار را «گامی مهم» خواند و آمادگی آژانس را برای ایفای نقش میانجی بین ایران و آمریکا اعلام کرد.
در روز دوم، ۲۸ فروردین، گروسی با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران هم در محل این سازمان دیدار کرد. تمرکز این گفت‌وگو بر مسائل فنی، از جمله نظارت آژانس بر تأسیسات هسته‌ای ایران، به‌ویژه سایت‌هایی مانند فردو و نطنز، و حل اختلافات پادمانی بود. پس از این دیدار، گروسی از نمایشگاهی از دستاوردهای هسته‌ای غیرنظامی ایران بازدید کرد ، نمایشگاهی که نشان‌دهنده تعهد ایران به اهداف صلح‌آمیز هسته‌ای و نشانه‌ای از حسن نیت ایران برای شفاف‌سازی فعالیت‌هایش بود.
منابع دیپلماتیک گزارش دادند که گروسی در این دیدارها بر لزوم تسریع در پاسخگویی ایران به سؤالات آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای گذشته، به‌ویژه موارد مرتبط با اسناد ادعایی تأکید کرد
مواضع طرفین
ایران در این دیدارها بار دیگر ادعای تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای را قاطعانه رد کرد. عراقچی تأکید کرد که برنامه هسته‌ای ایران کاملاً شفاف و صلح‌آمیز است و همکاری با آژانس باید بر اساس احترام متقابل و بدون دخالت‌های سیاسی باشد. اسلامی نیز اعلام کرد که ایران آماده گسترش نظارت آژانس بر تأسیسات خود، به‌ویژه در صورت رفع تحریم‌ها و به رسمیت شناختن حقوق هسته‌ای‌اش، است. او همچنین از آمادگی ایران برای ارائه اطلاعات بیشتر درباره مسائل پادمانی در چارچوب مذاکرات سخن گفت.
گروسی، از سوی دیگر، بر فوریت دستیابی به توافق تأکید کرد و هشدار داد که زمان برای دیپلماسی در حال اتمام است. او در تهران اظهار داشت: «ما در مقطعی حساس هستیم و زمان زیادی برای حل این مسائل نداریم. هدف من از این سفر، تسریع در روند دیپلماتیک و ایجاد اعتماد است.» او همچنین به تهدیدات ترامپ اشاره کرد و خواستار تمرکز بر راه‌حل‌های دیپلماتیک شد.
نقش سفر گروسی در دیپلماسی هسته‌ای
سفر گروسی در زمانی انجام شد که ایران و آمریکا پس از سال‌ها بن‌بست در مذاکرات برجام، فرصتی برای احیای دیپلماسی پیدا کردند. خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال سیاست «فشار حداکثری» توسط دولت قبلی ترامپ، ایران را به گسترش دانش هسته‌ای و کاهش تعهداتش تحت برجام سوق داد. گروسی در تهران تأکید کرد که آژانس باید در هر توافق جدید نقش نظارتی مرکزی داشته باشد، زیرا «بدون تأیید ما، هیچ توافقی معتبر نخواهد بود.»
این سفر همچنین در شرایطی بود که ایران برای تقویت موضع خود در مذاکرات، روابط دیپلماتیک با متحدانش، به‌ویژه روسیه، را گسترش داد. عراقچی پس از دیدار با گروسی به مسکو سفر کرد تا با مقامات روس درباره مذاکرات هسته‌ای رایزنی کند. این اقدام نشان‌دهنده تلاش ایران برای ایجاد توازن در برابر فشارهای غرب بود، در حالی که همزمان با آژانس همکاری می‌کرد.
چالش‌ها و چشم‌اندازها
با وجود فضای مثبت دیدارها، چالش‌های متعددی همچنان باقی است. نخست، مسائل پادمانی حل‌نشده‌اند. دوم، نارضایتی کشورهای اروپایی (انگلیس، فرانسه، و آلمان) از کنار گذاشته شدن در مذاکرات عمان است. آنها خواستار مشارکت فعال‌تر در گفت‌وگوها هستند.
با این حال، گروسی و مقامات ایرانی بر ادامه همکاری تأکید کردند. گروسی در پایان سفر اعلام کرد که آژانس به تعامل با ایران ادامه خواهد داد تا «راه‌حل‌های فوری و عملی» پیدا شود. ایران نیز اعلام کرد که در صورت پیشرفت در مذاکرات رم، همکاری‌های خود با آژانس را تقویت کند، از جمله با افزایش دسترسی بازرسان به تأسیسات هسته‌ای.
عزم مشترک
سفر دو روزه رافائل گروسی به تهران در ۲۷ و ۲۸ فروردین گامی مهم در مسیر دیپلماسی هسته‌ای بود. دیدارهای او با عباس عراقچی و محمد اسلامی، همراه با بازدید از دستاوردهای هسته‌ای ایران، نشان‌دهنده تلاش دو طرف برای کاهش تنش‌ها و ایجاد اعتماد بود. با این حال، موفقیت این تلاش‌ها به نتیجه مذاکرات رم و توانایی طرفین در حل اختلافات پادمانی و سیاسی بستگی دارد. این سفر، هرچند شکننده، نشانه‌ای از عزم مشترک برای جلوگیری از تشدید بحران و حرکت به سمت راه‌حل‌های دیپلماتیک بود.
بیشتر بخوانید
گروسی: هر توافقی بدون آژانس، تکه‌ای کاغذ است
